mércores, 22 de febreiro de 2017

O cristal con que miramos

As veces un cadro ou unha fotografía pódenos facer reflexionar sobre algunha cousa, ou acabar dando forma a unha desas vagas ideas que todos temos na cabeza e nunca pasan de ser coma unha especie de ruido de fondo da nosa mente. En realidade pode pasar con calquera imaxe, mesmo cunha foto que ti mesmo fixeche sen a menor intención de que expresara nada. Iso foi o que me pasóu onte. Merquéi unha cámara nova e dende hai uns días ando a focellar nela para explora-las súas posiblidades e aprender a manexala, e de súpeto ocorréuseme unha parvada: puxen un libro enriba da mesa, montéi a cámara nun trípode e fixen unha foto coa cámara vella. Non sei nin por qué o fixen, só andaba a xogar. Pero logo a foto déume qué pensar.

Na foto non se pode ver o libro, nin sequera a súa imaxe, o que vemos non é máis que a imaxe da imaxe do libro. En realidade, para saber o que estades vendo tédevos que fiar de mín. O libro podería non estar sequera alí, podería ter tomado a foto antes e non haber nada máis que a parede diante da cámara, ou ser só a sobrecuberta do libro, sen nada dentro. E aínda que non me teñades por un mentirán o certo é que seguiredes sen ve-la realidade: a cor da cuberta do libro é máis oscura, o que semellan dúas liñas negras é en realidade un só trazo, e o que semella unha mancha branca non é máis que un reflexo.

Pois ben, xa sei que non é un pensamento orixinal, pero ocorréuseme que así é como vemos unha boa parte do mundo. Vivimos na época da imaxe e a inmediatez, e chégannos a cotío moreas de información a través da televisión, o móbil ou a internet. Non sempre filtramos toda esa información, nin diferenciamos a relevante, nin nos preguntamos quén a publicóu e porqué, nin a contrastamos con outras fontes. As redes sociais son estupendas, pero tamén están cheas de bulos que difundimos sen ningunha comprobación só porque concordan coas nosas ideas ou prexuicios. Hai xente que pensa que certas canles da televisión e certos medios impresos din "verdades coma puños", cando son verdadeiros amplificadores de propaganda. Por certo que espero e intento non ser un deles, pero por si acaso tentaréi non cuspir alto de máis.

Non é nada novo, a propaganda e os rumores existen dende sempre; a diferenza é que hoxe os rumores son dixitais e se espallan polo mundo enteiro a velocidade vertixinosa. E tamén, penso eu, que antes, se alguén nos contaba algo que semellaba estrano ou esaxerado non lle dábamos moito creto, sobre todo se sabiamos que a persoa que o contaba tiña sona de "cotilla". E a miúdo, ainda que non fora máis que por non parecer cotillas nós mesmos, pensabamolo dúas veces antes de repetirllo a outro. Agora o que nos chega polas redes, ou pola nosa canle favorita da tele ou o noso periódico habitual, acetámolo sen máis. E só nos compre un "clic" para repetilo non a unha, senon a moitas persoas á vez. ¿Quén que teña conta nunha rede social non viu, por exemplo, aquilo de que este mes ten cinco venres, cinco sábados e tal e cal, e que iso só ocorre cada non sei cántos centos de anos? Falso. ¿Ou aquilo dos catrocentos mil políticos? Falso. E tantas cousas máis, unhas inocentes e outras non tanto.

Tampouco é que toda a información que nos chega sexa falsa ou estea manipulada. Pero igual que a foto da imaxe do libro, o que nos chega ven escollido e filtrado polas ideas, a maneira de pensar e as as áreas de interese de quen publica a información, aínda que fora coa mellor das intencións. Igual que eu escrebo nesta bitácora das cousas que quero e me interesan, e dende o meu persoal punto de vista e a miña experiencia vital. E logo hai outra escolma, a do que deciden compartir ou non as persoas que coñecemos.

Seica debiamos ser un pouquiño máis coidadosos co que espallamos e un chisco máis conscentes de que non sempre estamos a percibir a realidade, senón que a miúdo é a imaxe dunha imaxe da realidade.

En fin, ahí o deixo. Ata aquí a miña pequena reflexión que, como vedes, non é nin orixinal ni moi profunda. En realidade, só é unha excusa para compartir a foto con vós sen que parecera só a parvada que é. A mín gústame.

venres, 17 de febreiro de 2017

Homes de ferro en barcos de madeira

Hai un tempo contáronme unha curiosa anécdota de mariños que hoxe os vou contar a vos sin entrar en moitos detalles. Como pode que saibades, entre os distintos tipos de buques con que conta calquera mariña de guerra están os dragaminas. Pola función que cumpren, estes barcos constrúense en materiais non magnéticos; hoxe en día teño entendido que se fan de fibra, noutro tempo de madeira. A Armada Española tivo entre os seus barcos unha serie destes dragaminas con casco de madeira entregados nos anos cicuenta, entre eles o Turia, o Ulla, o Nalón e outros dos que non lembro os nomes.

Nos anos sesenta, uns periodistas pediron e obtiveron permiso para embarcar nestes buques durante unhas manobras, coa intención de escribir una reportaxe sobre os barcos e as súas tripulacións. Por desgraza para eles durante as manobras houbo mal tempo e pasaron a navegación mareados e a vomitar. Según me contaron, ó desembarcar un dos tripulantes díxolles por facerlles unha broma: "viñestes para escribir e non escribestes nada", ó que os periodistas respostaron "non te preocupes, que xa exribiremos". O día seguinte aparecéu a reportaxe na prensa co titular Homes de ferro en barcos de madeira.

Ata aquí a anécdota como ma contaron a mín. Non sei ata qué punto é exacta, aínda que non teño razón algunha para dubidar de quen ma contóu. Sentín curiosidade e púxenme busca-la reportaxe en Internet, ata atopar unha, supoño que a mesma, que se publicóu en 1965 na revista "Blanco y negro", suplemento dominical do diario ABC, que confirma a anécdota se ben non en todos os detalles. Por iso os omito.

O titular da reportaxe non era orixinal dos periodistas, senon que semella ter a súa orixe na Segunda Guerra Mundial, debido á dureza e perigosidade do traballo que facían os tripulantes destes barcos e as moitas baixas que sufrían polas minas que estoupaban. Despóis a frase aplicóuse tamén ós tripulantes de outros tipos de barcos de madeira, coma os de pesca.

En calquera caso, sexa ou non exacta, gustóume a anécdota. E aplíquese a quen se aplique, é unha bonita maneira de definir a estes mariños.

luns, 13 de febreiro de 2017

Bandeiras

En España, como xa sabedes, temos un problema coa bandeira nacional, coa que moita xente non se identifica. Este problema ten dúas causas ou variantes. En primeiro lugar está a xente de diferentes rexións que quere a independencia, non se sinte española e por tanto tampouco se sinte representada pola bandeira de España. A mín, que non comparto ese independentismo, isto me parece lóxico e coherente. Non teño nada que dicir ó respecto. Da bandeira, quero dicir, do independentismo sí pero agora non me apetece.

Logo está o outro motivo, a xente que renega da bandeira por que di que é a bandeira franquista ou a bandeira da monarquía. E isto, amigos meus, é un erro. A bandeira actual data de 1785 e foi escollida polo rei Carlos III, inicialmente só para os buques de guerra. O seu uso xeneralizóuse entre o pobo durante a guerra da independencia, foi recoñecida polas Cortes de Cádiz e adoptada oficialmente como bandeira nacional pola raíña Isabel II en 1843. Durante a Primeira República non se modificóu, seguramente porque entenderon que era un símbolo da nación, non do réxime político. Non se entendeu así durante a Segunda República que a identificóu, na miña opinión absurdamente, coa monarquía. Se introduxo así a cor morada, por certo por motivos equivocados.Agora ben, a bandeira non representaba á monarquía senon á nación. A cor tradicional dos borbóns é o branco, e a cor do estandarte do rei deposto era, paradóxicamente, o morado, como xa o fora o do seu pai e a súa avoa. O rei Juan Carlos I cambiouno polo azul, e o rei actual polo carmesí. Co trunfo do alzamento militar contra á república volveuse retomar a bandeira bicolor, pero iso de ningún xeito quere dicir que sexa a bandeira da ditadura ou a bandeira franquista. A bandeira é moi anterior, e non representaba á dictadura como non representaba nin representa á monarquía. É o símbolo da nación, como ocorre con toda bandeira de toda nación.

No fondo a mín tanto me ten que a bandeira teña dúas cores ou tres, ou que se cambie por unha verde ou de calquera outra cor. Os símbolos pódense cambiar e non pasa nada. Pero as cousas tamén hai que facelas con sentidiño e coido que o máis lóxico é manter a bandeira que, salvo o pequeno paréntese da segunda república, nos ven representando dende hai máis de dous séculos, e pola que nos identifica o mundo enteiro. No seu afán de romper co pasado, os republicáns de 1931 conseguiron que a metade dos españois non se identificara cun símbolo que tiña que representar a todos. Moitos dos republicáns de hoxe están a repetilo. A bandeira, insisto unha vez máis, é o símbolo da nación e non do réxime político de cada intre. E a bandeira de España é a bicolor porque así o establece a Constitución aprobada polas Cortes elexidas democráticamente e ratificada polos cidadáns. Noh hai máis.

Supoñamos, por outra banda, que a cambiamos. Supoñamos que se abole a monarquía e se proclama a terceira república, e voltamos á bandeira tricolor. ¿Qué acadaríamos con iso? Voltar ás andadas e que a metade dos españois non se identifique coa súa bandeira. Mellor será que nos poñamos de acordo dunha vez, e se para iso hai que cambiar a bandeira por unha de cadriños de todas as cores, porque os españois somos así, por mín vale. Se cadra o problema e ése, que os españois somos así. Non parece que sexamos quen a poñernos de acordo para elexir ni a cor das cortiñas, e un parviño coma mín a dicir que nos poñamos de acordo para elexir as cores da bandeira. E que as veces non penso.

luns, 6 de febreiro de 2017

Imaxes da barbarie

Hai xa uns cantos anos lin o libro "Ante el dolor de los demás", da escritora estadounidense Susan Sontag. O libro non me causóu gran impresión a primeira vez que o lín, pero por razóns que non veñen ó caso volvino ler uns anos despóis. Non é un libro dos que abraian ou dos que se aprendan grandes cousas, pero nel a autora fai algunhas reflexións que me parecen interesantes.

Trata das imaxes que reproducen o horror e a barbarie, o sufrimento dos outros. A autora céntrase especialmente na fotografía e particularmente na fotografía de guerra, pero non de xeito exclusivo, falando tamén do cine e da televisión e, por suposto, da pintura e outras artes.

A primeira reflexión da que falo é a comparación que fai a autora entre a fotografía e outras artes no que respecta á nosa consideración da súa autenticidade. Na pintura, por exemplo, non esperamos atopar unha reproducción exacta dun acontecemento con todos os detalles. Cando contemplamos o cadro de Goya "Los fusilamientos del tres de mayo", importa ben pouco se había ou non un home de camisa branca, ou cántos soldados había no pelotón. O teríamos por falso se descubríramos que non o pintóu Goya, pero que a escena represente ou non con exactitude o feito histórico non afecta ó noso concepto da súa autenticidade, que poñemos na autoría e non no contido.

Pero coa fotografía ocorre o contrario. Pensemos na famosa fotografía feita durante a guerra de Vietnam na que se ve a unha nena espida fuxindo dunha aldea ardendo. Non a teríamos por falsa se descobríramos que non a fixo Nic Ut, como moito pensariamos que houbo un erro na atribución ou que  lla roubóu a outro. Pero a fotografía en sí mesma seguiría a ser auténtica para nós, porque agora no noso concepto da autenticidade non está na autoría senon no contido, que esperamos que sexa fiel reflexo da realidade. A dicir verdade, eu nin sequera sabía quén fora o fotógrafo ata que empecéi a escribir isto e o busquéi. Outro exemplo é a tamén famosa foto de Robert Capa "Morte dun miliciano" da que sempre houbo dudas sobre a súa autenticidade, non porque non a fixera Capa, senon porque moitos sospeitan que foi escenificada e non feita nun combate real.

Outra reflexión da autora, se cadra máis interesante, refírese a nosa consideración da cualidade estética destas imaxes. A arte, por definición, ten una función ou cualidade estética aínda cando representa a dor e o sufrimento. A historia da arte está chea de reproduccións da barbarie de gran beleza plástica: esceas de batallas, execución, martirios... Cando representan feitos reais e non míticos aprecimos o que teñen de documento, como en "Los desastres de la guerra" de Goya, pero non por iso deixamos de apreciar tamén a cualidade estética da obra.

E outra vez ocorre algo moi distinto coa fotografía. Tamén a fotografía é unha arte e apreciamos a calidade plástica das fotos cando teñen una manifesta intención artística. Pero cando reflicten esceas de dor e barbarie non só non apreciamos a calidade estética senon que a rexeitamos. A barbarie non pode ser fermosa, e unha fotografía deste tipo parece menos auténtica se podemos apreciar algún valor estético nela. Parece menos real, escenificada, aínda que esa non fora a intención do fotógrafo. As sospeitas da autenticidade de "Morte dun miliciano" non carecen de fundamento, pero pode que ningúen o tivera investigado e nin sequera sospeitado se a foto no fora de innegable calidade artística. Non temos reparo en admitir que poda haber fermosura na interpretación que un artista fai da morte, pero na morte dun home real non.